ในโลกที่หมุนไปอย่างรวดเร็ว บางครั้งเราก็ต้องการใครสักคนมาหยุดเวลา เพื่อให้เห็นสิ่งที่สำคัญจริง ๆ เราเคยเห็นทะเลเพลิงที่แผดเผาพื้นผิวโลกอย่างร้อนแรงไหม? หรือร่างกายขนาดมหึมาของวาฬที่โบกหางอยู่กลางมหาสมุทรกว้างใหญ่? หรือแม้แต่ภาพผู้คนที่แออัดยัดเยียดในสถานีรถไฟ?
ผู้ที่ถ่ายทอดเรื่องราวเหล่านี้ให้เราได้เห็นไม่ใช่แค่ช่างภาพผู้บันทึกความสวยงามไปแบบธรรมดา แต่เป็นศิลปินผู้ใช้กล้องเป็นเครื่องมือสะท้อนความจริงอันยิ่งใหญ่ของโลกใบนี้ ผู้ที่ทำให้เราเห็นถึงศักดิ์ศรีของมนุษย์ทุก ๆ คน เห็นพลังของธรรมชาติ และความเปราะบางของทุกชีวิต
แต่เรื่องเศร้าก็คือ เซบาสเทียว ซาลกาโด (Sebastião Salgado) ช่างภาพชาวบราซิลผู้อยู่เบื้องหลังภาพถ่ายอันทรงพลังเหล่านี้ เพิ่งจะจากโลกนี้ไปเมื่อ 23 พฤษภาคมที่ผ่านมา แต่สิ่งที่เขาทิ้งไว้เบื้องหลังนั้นยังยิ่งใหญ่และจะคงอยู่ตลอดไป นั่นคือ ปรัชญาการมองโลก ซึ่งดำดิ่งลงไปในชีวิตของผู้คนและธรรมชาติ เพื่อจับภาพแก่นแท้ของสิ่งเหล่านั้น เขาทำให้เราเห็นว่าโลก ธรรมชาติ สัตว์ และมนุษย์ มีความเชื่อมโยงกันอย่างลึกซึ้ง และเราควรเคารพและปกป้องทุกสิ่งด้วยใจจริง
ตลอดชีวิตการทำงาน ซาลกาโดได้สร้างสรรค์ผลงานชุดสำคัญมากมาย ไม่ว่าจะเป็น 'Migrations' ที่พาเราไปสำรวจการอพยพย้ายถิ่นฐานของมนุษย์ทั่วโลก หรือ 'Genesis' ที่เผยให้เห็นความงามอันบริสุทธิ์ของโลกและสิ่งมีชีวิตที่ยังไม่เผชิญความเปลี่ยนแปลง และ 'Amazônia' ที่บอกเล่าเรื่องราวของป่าฝนและชนเผ่าพื้นเมืองที่กำลังเผชิญหน้ากับภัยคุกคาม
วันนี้ GroundControl อยากจะมาชวนทำความรู้จักกับปรัชญาและเรื่องราวเบื้องหลังภาพถ่ายของเขา ผ่าน 6 ภาพอันน่าทึ่งของเขา เพื่อเข้าใจโลกและจิตวิญญาณของศิลปินผู้ยิ่งใหญ่คนนี้ไปพร้อมกัน
Workers in Kuwait
หลังกองกำลังทหารอิรักที่นำโดย ซัดดัม ฮุสเซน จุดไฟเผาบ่อน้ำมันหลายร้อยแห่งในคูเวต ในสงครามอ่าวเปอร์เซีย จนกลายเป็นภัยพิบัติด้านสิ่งแวดล้อมที่ใหญ่ที่สุดครั้งหนึ่งในประวัติศาสตร์ โลกถูกปกคลุมด้วยเปลวไฟหนาน่าสะพรึง ซาลกาโดถ่ายภาพนักดับเพลิงขณะกำลังปฏิบัติงาน
แสงที่สว่างจ้าของควันไฟ ตัดกับเงาร่างกายของนักดับเพลิง ผู้ค้างอยู่ในท่วงท่าคล้ายในอนุสาวรีย์ของวีรบุรุษ ภาพนี้บันทึกช่วงขณะที่มนุษย์ เผชิญการต่อสู้กับอันตรายอันยิ่งใหญ่ ดังตัวเอกในเทพนิยายที่กำลังต่อสู้กับปีศาจร้ายที่มีพลังมากกว่าเขาหลายเท่านัก มันเป็นเครื่องเตือนใจให้เราตระหนักถึงผลกระทบด้านสิ่งแวดล้อมจากสงคราม แสดงให้เห็นว่ามนุษย์ทำร้ายโลกได้แค่ไหน และแสดงว่าเราเองนี่แหละ ที่ต้องใช้ความพยายามอีกมหาศาล เพื่อพยายามต่อสู้กับผลกระทบนั้น สงครามเต็มไปด้วยความรุนแรงระหว่างมนุษย์ แต่อีกผลกระทบที่ร้ายแรงไม่แพ้กันแต่เราอาจไม่เคยเห็นภาพเลย คือสิ่งที่เกิดขึ้นกับสิ่งแวดล้อม
Marine iguana
ตั้งแต่ปี 2004 ซาลกาโดตั้งใจถ่ายภาพธรรมชาติ สัตว์ และชนเผ่าพื้นเมือง ที่เผยให้เห็นโลก “อันอุดมไปด้วยความงามจากสภาวะดั้งเดิม” ในชื่อโปรเจกต์ ‘Genesis’ หรือปฐมกาลเมื่อครั้งที่โลกก่อกำเนิดขึ้นมา ภาพ “มือ” ของอีกัวน่ารูปนี้ถ่ายมาจากหมู่เกาะกาลาปากอส ในเอกวาดอร์ สถานที่ซึ่งเต็มไปด้วยสิ่งมีชีวิตและสภาพแวดล้อมแบบเฉพาะตัว นี่คืออีกัวน่าในสภาพตามธรรมชาติจริง ๆ ซึ่งบันทึกออกมาอย่างเคารพในความงามและความหลากหลายทางชีวภาพของพวกเขา ลวดลายบนพื้นผิวหนังและรูปร่างของนิ้วมือที่ยาวเรียว ทำให้เราอาจคิดว่านี่คือสิ่งมีชีวิตจากนอกโลก แต่มันกลับชวนเรามองกลับมาจากอีกด้านของภาพแทน ว่าอาจเป็นมนุษย์ ที่เปลี่ยนโฉมโลกให้แปลกประหลาด ไปจากสภาพจริงเช่นนี้ที่มีมาก่อนแต่ดั้งเดิม
Southern elephant seal calves at Saint Andrews Bay, South Georgia
“ความอุดมสมบูรณ์” มีความหมายได้หลายอย่าง และภาพเจ้าแมวน้ำร่างยักษ์ฝูงใหญ่นี้ คงเป็นหนึ่งในความหมายของคำนั้นแน่ ๆ ที่อ่าวเซนต์แอนดรูว์ เกาะเซาท์จอร์เจีย ซาลกาโดถ่ายภาพสัตว์ป่าในชีวิตแบบที่ยังไม่ถูกรบกวนเป็นส่วนหนึ่งของโปรเจกต์ Genesis ในแบบที่แสดงให้เห็นถึงพลังอันมหาศาลของธรรมชาติ เมื่อสิ่งมีชีวิตได้มารวมตัวกัน ในอ้อมกอดของสถานที่ธรรมชาติ ภาพที่ดูขี้เล่นมีชีวิตชีวาของแมวน้ำนี้ เกิดขึ้นได้ก็เพราะพวกมันได้อยู่ในสภาพแวดล้อมที่เหมาะสม ซึ่งหมายทั้งทั้งเพื่อนฝูงของมันเอง และรวมไปถึงแผ่นฟ้ากว้าง หินดินทรายเปียก ๆ และสิ่งมีชีวิตและไม่มีชีวิตอื่น ๆ ที่ใช้ชีวิตร่วมกันเป็นระบบนิเวศขนาดใหญ่
Churchgate Station, Bombay India
อีกหนึ่งโปรเจกต์ที่โด่งดังของซาลกาโด คือภาพถ่าย “การย้ายถิ่น” (Migrations หรือ Exodus) ของเขา อย่างเช่นภาพสถานีรถไฟเชิร์ชเกทจากมุมสูง ที่บันทึกความเคลื่อนไหวของฝูงชนจำนวนมาก อัดแน่นกันเต็มพื้นที่ และด้วยความเร็วชัตเตอร์ที่ต่ำ ทำให้เราเห็นการเคลื่อนไหวของพวกเขาเป็นเส้นสาย ตัดกับรถไฟที่จอดนิ่ง นี่คือคลื่นของมนุษย์ภายในช่วงเวลาแห่งการเดินทาง ในช่วงปี 1995 ภายใต้บริบทของการเติบโตและเปลี่ยนแปลงเมือง เรื่องการย้ายถิ่นฐานของแรงงาน ไปจนถึงการตระหนักรู้เรื่องสิทธิของมนุษย์คนหนึ่งในการเดินทาง
โลกมนุษย์เปลี่ยนไปเร็วมาก และผู้คนก็ปรับตัวเปล่ี่ยนแปลงและย้ายถิ่นฐานไปด้วยเช่นกัน แต่ในขณะที่เราอาจไม่ทันมองภาพที่หยุดนิ่งของคนกลุ่มหนึ่งเมื่อย้ายถิ่นฐานไปอยู่อีกที่ด้วยซ้ำ ซาลกาโดบันทึกช่วงขณะแห่งการย้ายถิ่นฐานนั้น และทำให้เราได้เห็นว่าสิ่งที่เกิดขึ้นจริง ๆ บนโลกขณะนี้คืออะไร
Yanomani
“Yanomani” คือชื่อของชนพื้นเมืองหนึ่งในบราซิล ซึ่งในภาพนี้ กำลังจ้องมองไปยังภูิเขาศักดิ์สิทธิ์ ซึ่งพวกเขาเชื่อว่าเทพเจ้าอาศัยอยู่ ภาพถ่ายที่แสดงให้เห็นถึงวิถีชีวิตที่สัมพันธ์กับธรรมชาติอย่างเคารพและผูกพันอย่างลึกซึ้ง ในฉากและมุมที่เป็นธรรมชาติ ทำให้เราเห็นสายสัมพันธ์นี้จากสองฝั่งของภาพ จากสายตาของผู้คนที่มองไปยังภูเขา จากภูเขาที่ตั้งตระหง่านอยู่ตรงข้ามพวกเขา ซาลกาโดไม่ได้แค่บันทึกภาพนี้เพื่อโชว์ความงามของฉากทัศน์ แต่มันแสดงให้เห็นถึงการเคารพวิถีชีวิตของชนพื้นเมือง เคารพภูมิปัญญา วัฒนธรรม และสิทธิชนพื้นเมืองของพวกเขา ในการอยู่ร่วมกับธรรมชาติ
แสง เงา และรูปทรงที่เรียบง่ายและชัดเจน อาจทำให้หลายคนคิดว่านี่คือภาพวาดเชิงนามธรรม จากปลายพู่กันของศิลปินสักคน แต่มันคือมุมเล็ก ๆ มุมหนึ่งในทะเลทรายซาฮาราอันกว้างใหญ่และเก่าแก่ มันแสดงให้เห็นว่าความงามและความน่าดเกรงขามหน้าตาเป็นอย่างไร เมื่อมันมาพร้อมกัน ในฐานะพลังของธรรมชาติที่สร้างโลกมานับล้านปี ภาพนี้คือผลลัพธ์ของแสงและเงาจากดวงอาทิตย์ ลมที่พัดพาให้เกิดรูปทรงและลวดลายบนพื้นทราย และช่างภาพคนหนึ่ง ผู้ทำงานคู่ขนานไปกับทุกสิ่งเหล่านั้น
Sahara
แสง เงา และรูปทรงที่เรียบง่ายและชัดเจน อาจทำให้หลายคนคิดว่านี่คือภาพวาดเชิงนามธรรม จากปลายพู่กันของศิลปินสักคน แต่มันคือมุมเล็ก ๆ มุมหนึ่งในทะเลทรายซาฮาราอันกว้างใหญ่และเก่าแก่ มันแสดงให้เห็นว่าความงามและความน่าดเกรงขามหน้าตาเป็นอย่างไร เมื่อมันมาพร้อมกัน ในฐานะพลังของธรรมชาติที่สร้างโลกมานับล้านปี ภาพนี้คือผลลัพธ์ของแสงและเงาจากดวงอาทิตย์ ลมที่พัดพาให้เกิดรูปทรงและลวดลายบนพื้นทราย และช่างภาพคนหนึ่ง ผู้ทำงานคู่ขนานไปกับทุกสิ่งเหล่านั้น
อ้างอิง
- Jones, Jonathan. “‘Paradise Exists!’: Sebastião Salgado’s Stunning Voyage into Amazônia.” the Guardian. The Guardian, June 21, 2021. https://www.theguardian.com/artanddesign/2021/jun/21/paradise-exists-sebastiao-salgados-stunning-voyage-into-amazonia.
- Noelle Bodick. “How to Understand Sebastião Salgado’s Exquisite—and Harrowing—Photographs of Nature’s Splendor,” October 10, 2014. https://www.artspace.com/magazine/interviews_features/in_focus/sebastiao-salgado-genesis-52482.
- Ionova, Ana. “Sebastião Salgado, Acclaimed Brazilian Photographer, Is Dead at 81.” Nytimes.com. The New York Times, May 23, 2025. https://www.nytimes.com/2025/05/23/arts/sebastiao-salgado-dead.html.
- Prescott, Judith. “When Sebastião Salgado Explained His ‘Genesis’ to Euronews Culture.” euronews. Euronews.com, May 24, 2025. https://www.euronews.com/culture/2025/05/24/sebastiao-salgado-world-famous-photographer-s-genesis-exhibition-comes-to-lyon.
- Sebastião Salgado, the social documentary photographer and photojournalist, working in his offices – Amazonas Images – in Paris.
Photograph: Ed Alcock/The Guardian
